ایران در آستانه قرن بیستم

برای شناخت رضا شاه باید به فضای سیاسی و اجتماعی ایران در قرن بیستم باز گردیم. باید روزگار
قبل از رضا شاه را مروری کوتاه داشته باشیم. باید شرایط بین المللی آن زمان را بشناسیم و بدانیم ایران
با چه چالش هایی روبرو بود و رضا خان این افسر قزاق، در بدو ورود به میدان سیاست و خدمت، به
چه جهنمی گام نهاد:

مهر ماه 1290شمسی- برابر با سال 1911میلادی، انگلیس ها در بوشهر نیرو پیاده کردند تا
در اعمال سیاست های استعمار گرانه حضور عینی داشته باشند.

آذر 1290شمسی- روس ها پس از اعالم یک التیماتوم سه ماده ای و رد آن توسط ایران، به
سوی مناطق شمالی کشور سرازیر و در تبریز، حاکم شهر و چهل و چهار تن از سرشناسان
شهر را اعدام و مردم بی گناه را با بنزین و نفت به آتش کشدیدند.

دی ماه 1290 خورشیدی– بیدادگری های سربازان روس، مورد اعتراض مردم به رهبری
ثقت االسالم قرار گرفت. در این روز ثقت السالم و هفت تن دیگر از آزادیخواهان تبریزی
دستگیر و در روز عاشورا به دار کشیده شدند. در رشت و بندر پهلوی نیز تعدادی از مردم بی
گناه به قتل رسیدند.

فروردین 1291خورشیدی- قزاقان روسی به مشهد حمله و حرم امام رضا را به توپ بستند.
در این تجاوز بی شرمانه بیش از دویست نفر مردم بی سالح کشته شدند.

فروردین 1291 شمسی– ابوالفتح میرزا ساالرالدوله در کردستان ادعای تاج و تخت نمود.

امرداد 1292– نیروهای دولتی برای پایان بخشیدن به خودسری گروهی از بختیاری ها،
اقدام به خلع سالح آنان نمودند که به زد و خورد انجامید. در این جنگ خیابانی که ده ساعت به
طول انجامید بیش از یک صد نفر به قتل رسیدند و عاقبت افراد شورشی خلع سالح شدند.

31 تیر ماه 1292خورشیدی– احمد شاه برای تاجگذاری خود، یک صد هزار لیره از بانک
شاهی وام گرفت.

6 امرداد 1293 خورشیدی– با حمله آلمان به روسیه جنگ جهانی اول آغاز گشت.

06 آبان 1293 خورشیدی– نیروهای جنگی آلمان و عثمانی به آذربایجان تجاوز و سپس به
سوی شهرهای آذربایجان و شمال ایران به پیش راندند. سپاه عثمانی در مسیر حرکت خود
همه جا به جنایت و تخریب دست می زدند.

4 بهمن 1293 خورشیدی- سپاه روسیه وارد ایران شد و در تبریز و ارومیه جنگ شدیدی بین
قوای روس و عثمانی آغاز گردید.

3 بهمن 1293 خورشیدی- سپاه عثمانی از روس ها شکست خورد و آذربایجان بی دفاع پس از
تحمل کشتار بسیار و تخریب و آتش سوزی، به تصرف کامل روها در آمد.

6فروردین 1294 خورشیدی وزیر مختار آلمان در میان
احساسات پر شور مردم وارد کرمانشاه شد.

1 اردیبهشت 1294 خورشیدی– فرمان نخست وزیری سعد الدوله با فشار و تهدید وزیر
مختار روس و انگلیس از احمد شاه اخذ شد اما وزیر مختار آلمان و عثمانی به کاخ شاه رفته او
را وادار به عزل سعدالدوله نمودند.

6 خرداد 1294 خورشیدی– سپاه روس از قزوین به سمت تهران حرکت کرد.

31 خرداد 1294 خورشیدی– ایالت کرمانشاه با نیروی متجاوز عثمانی وارد نبرد شده آنان را
به عقب راندند.

3 امرداد 1294 خورشیدی– دوازده هزار نیروی روس در قزوین استقرار یافتند.

9 امرداد 1294 خورشیدی- قوای نظامی انگلیس وارد بوشهر شد.

4 آبان 94- سپاهیان روس تحت فرماندهی ژنرال باراتف وارد بندر انزلی شدند و چند روز
بعد قزوین را نیز اشغال کردند.

3 آبان 1294 با نزدیک شدن نیروهای نظامی روسیه به دروازه تهران، نمایندگان مجلس از
تهران خارج شده و به قم و کرمانشاه عزیمت نمودند و در نتیجه مجلس شورای ملی از اکثریت
افتاد و تعطیل شد.

6 آذر 1294- قوای روس شهر ساوه را تصرف کردند.

1 دی ماه 1294- ناامنی و شورش در فارس و مسدود شدن جاده بوشهر– شیراز سبب شد
نیروی نظامی جنوب تحت فرماندهی افسران انگلیسی به وجود آید.

4 دی ماه 1294– شهر های قم و کاشان توسط نیروی روس اشغال شد.

اسفند 1294- نظامیان انگلیس وارد جنوب ایران شدند و نیرویی به نام تفنگداران جنوب
تحت ریاست ژنرال سایکس تشکیل دادند که S.P.R نامیده شد.

3 اسفند 1294- سپاهیان روس اصفهان را اشغال کردند.

1 تیر 1295- کرمانشاه توسط نیروهای عثمانی و ملیون تصرف شد و قوای روس عقب
نشینی کرد.

1امرداد 1295- قوای عثمانی وارد همدان شد و سپس روز 00 امرداد قزوین را تصرف
کردند.

5 اسفند 1295- شورش ها در روسیه شدت گرفت و نیکالی دوم امپراطور از سلطنت استعفا
کرد.
آبان 1296- انقالب بزرگ سوسیالیستی روسیه آغاز شد.

5 آذر 1296- لنین رهبر انقالب روسیه اعالم داشت که عهد نامه های سری راجع به تقسیم
ایران محو و پاره شده و قشون روس از ایران خارج خواهد شد.

3 بهمن 1296- سرهنگ فیالرتف روسی فرمانده اتریاد همدان به اتفاق سرهنگ رضا خان
سواد کوهی قزاقخانه تهران را اشغال و محاصره نمود. احمد شاه سرهنگ استاروسلسکی را به
فرماندهی قزاقخانه انتخاب می کند.

3 فروردین 1297- بیماری تیفوس در غرب کشور عده زیادی از مردم را به خاک هالکت
افکند.

6 فروردین 1297- بین نیروهای انگلیسی در فارس و ایالت و عشایر زد و خورد آغاز شد.

خرداد 1297– صولت الدوله قشقایی در برابر نیروهای انگلیسی اعالم قیام کرد. روحانیون
نیز به حمایت از نیروهای ایرانی برخاستند و غالب شهرهای فارس به دست عشایر سقوط کرد.

3 تیر ماه 1297- جنگلی ها با 511 نفر به رشت حمله کرده و کنسول خانه انگلیس را آتش
زدند.

6 امرداد 1297- قوای انگلیس با زره پوش به رشت حمله کرد… جنگلی ها شکست خورده و
به درون جنگل فراری شدند.

امرداد 1297- بین نیروهای جنگل و نمایندگان انگلیس قرار داد صلح امضا شد.

آبان 1297- جنگ جهانی اول با شکست آلمان پایان یافت.

3 آذر 1297- رجبعلی یاغی و راهزن معروف که در راه های اهواز و اصفهان و گلپایگان به
راهزنی و قتل و غارت اموال مردم مشغول بود به نراق و نطنز حمله برده به غارت اموال مردم
پرداختند غارت شدگان در تلگرافخانه متحصن گردیدند.

9 خرداد 1298- دوازده کشتی جنگی شوروی، بندر غازیان را که محل توقف قوای انگلستان
بود بمباران کردند.

3امرداد 1298– بین دولت های ایران و انگلیس قرار داد توسط
وثوق الدوله رییس الوزرا امضا گردید.

3 امرداد 1298- نماینده دولت انگلیس در ایران به هنگام قرار داد1909میلادی مبلغ
31 هزار لیره به وثوق الدوله و نصرت الدوله و صارم الدوله پرداخت کرد.

1امرداد 1298– احمد شاه پادشاه قاجار تهران را به قصد اروپا ترک کرد.

3 شهریور 1298– دولت شوروی، قرارداد بین ایران و انگلیس را مورد حمله شدید قرار داد.

3 شهریور 1298– دولت آمریکا قرار داد ایران و انگلیس را مورد اعتراض قرار داد.

31 شهریور 1298– مخالفت با قرارداد در داخل کشور ابعاد وسیعی پیدا کرد.

3 فروردین 1299– قیام شیخ محمد خیابانی در تبریز آغاز شد.

5 خرداد 1299– میرزا کوچک خان با تعدادی جنگلی و همرا ه با گروهی از بلشویک ها
وارد رشت شدند.

3 خرداد 1299– کمیته مرکزی انقالب سرخ در گیالن تشکیل شد.

30خرداد 1299– حزب کمونیستی ایران به نام «عدالت» در انزلی تاسیس شد.

3 شهریور 1299– جنگ خیابانی بین قوای قزاق و طرفداران خیابانی آغاز شد و سر انجام
روز شهریور به قتل رسید.

3 آبان 1299- به دستور سپهدار رشتی رییس الوزرا، استاروسلسکی روسی فرمانده قزاقخانه
ایران از کار برکنار گردید و سردار هملیون به ماندهی دیویزیون قزاق منصوب شد.

1 بهمن 1299– بین ژنرال آیرون ساید و میر پنج رضا خان مالقات دست داد.

اسفند 1299- قوای قزاق به فرماندهی میر پنج رضا خان در شاه آباد تهران اردو زد. ساعت
شش بعد از ظهر سید ضیاء الدین به نیروی قزاق که از مظالم حکومت به تنگ آمده بودند
پیوست و پس از پرداخت حقوق سه ماه معوقه به سمت تهران حرکت کردند.

3 اسفند 1299– در سحرگاه رضا خان وارد تهران شد و تا نزدیک ظهر مراکز نظامی و
دولتی بدون درگیری های جدی به تصرف در آمد و رضا خان اعلامیه ای در 9 ماده تحت
عنوان «حکم میکنم» صادر و در شهر حکومت نظامی اعلام شد و کلیه زندانیان آزاد گردیدند.

4 اسفند 1299- رضا خان از طرف احمد شاه به منصب سرداری و لقب «سردار سپه» مفتخر
گردید و در همین روز فرمان رییس الوزرایی به نام سید ضیاء الدین مدیر روز نامه رعد صادر
گردید.

در چنین شرایط غم انگیزی بود که رضا خان افسر مازندرانی و فرمانده بریگاد قزاق با 311 نفر
نیروی تحت فرماندهی خود به سوی تهران حرکت کرد و در همان آغاز ورود به تهران با توصیه سید
ضیاء حدود شصت نفر از سیاستمداران سرشناس را که متهم به جانب داری از سیاست های روس و
انگلیس بودند بازداشت کرد و به احمد شاه پیغام داد قصد براندازی سلطنت را ندارد و برای نجات ایران
آمده است.
آری «رضا» برای نجات ایران از هرج و مرج و جنگ داخلی و برادر کشی و تجاوز بیگانگان آمد تا
در آن روزهایی که «امنیت» آرزوی گمشده ملت ستمدیده ایران بود به این آرزو جامه عمل بپوشاند.
آن گونه که در سطور بالا تصویر ایران را ترسیم کردم ایران تجزیه و ایرانی تحقیر شده بود و
دردناک تر آن که اندیشیدن، عشق ورزیدن و پاسداری از دین و آئین و فرهنگ ملی جایگاهی نداشت.